(Oorspronkelijk geschreven in 2006)

Uit onderzoek van de Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) is meerdere malen aangetoond dat de 'ziekte-duur' na een psychotische periode in niet-westerse landen veel korter is dan in westerse landen. Deze pagina probeert een aanzet te geven tot het ontwikkelen van een andere benaderingswijze ten opzichte van het verschijnsel psychotische ervaring.

In een rapport van de WHO uit 1996 staat bijvoorbeeld het volgende te lezen:

    ...Such figures, however, hide a wide variation across geographical areas. In the WHO 10-country study at two-year follow-up, the percentage of cases with full remission after a single episode ranged between 3% in the USA and 54% in India, while the cases with continuous psychotic illness varied between 2% in Nigeria and 33% in Japan (Jablensky et al., 1992).

    A substantial body of evidence shows a more benign course and better outcome in developing countries. This observation, which has been one of the more striking conclusions of WHO studies, has been strengthened by prospective studies with long follow-up carefully conducted in Colbombia and India (León, 1989; Thara et al. 1996).

    This undoubtedly means that enviroment plays a crucial role as an outcome determinant in schizophrenia. The factors that underlie higher improvement rates in developing countries, however, remain ill-defined, although better tolerance of the sick role, availability of suitable jobs, supportive family attitudes and extended family networds have been suggested as explanations (Leff et al., 1987; Leff et al. 1992 ; El-Islam, 1982).

    Uit hoofdstuk 3, p.8 from 'Schizophrenia and Public Health, 1996' (PDF-File ook terug te vinden op de WHO-site) De referenties genoemd in dit citaat zijn onderin dit artikel terug te vinden.

PSYCHOTISCHE ERVARING
Hier wil ik een beeld geven van wat je kunt verwachten als jezelf om een of andere reden in een psychose terecht komt. Ik denk dat het van groot belang is welke woorden je gebruikt om te spreken over dit soort verschijnselen. In plaats van 'in een psychose terechtkomen' zou je ook kunnen zeggen dat je hersenen even compleet de kluts kwijt zijn, of dat je hersenen het even allemaal niet meer aankunnen.

Als je hersenen (tijdelijk) op tilt slaan kun je je voorstellen dat je de basis van wie je bent kwijt bent. Even is de kern van je bestaan onbereikbaar: je denkt niet meer zoals je gewend bent, je bent ieder houvast dat je had kwijt. In zo'n toestand ben je natuurlijk uiterst kwetsbaar en probeer je op allerlei manieren wanhopig weer grip te krijgen op je denkapparaat en daarmee ook op je zelf. Dit is echter zo'n vreemde en rare toestand dat het erg begrijpelijk is dat je dan alles als een soort strohalm gebruikt om toch wat houvast te hebben. De kans is dan groot dat je je vastklampt aan de verkeerde ideeën en gedachten waardoor je voor de buitenwacht nogal raar gaat overkomen.

Omdat je zo van slag bent is het vaak niet makkelijk om weer terug te komen in de normale toestand van vóór de overkoken van je hersenen. Een belangrijke factor die hierbij waarschijnlijk een rol speelt is dat je hersenen niet voor niks op tilt zijn geslagen: je raakte daarvoor - om wat voor redenen ook - zo in de war met allerlei thema's dat het ondraaglijk werd. Het is dan ook niet aantrekkelijk om je hersenen weer te laten afkoelen om weer terug te keren in die ondraaglijke thema's.

Wat krijg je dan allemaal op je bord: je hebt die schrikbarende ervaring gehad van het controle verliezen over je hersenen, je gedachten en daarmee je contact met je zelf. Dat is een zeer vervreemdende ervaring waar je al heel wat tijd voor nodig hebt om dat weer een plek te geven in je zelfbeeld. Dan is er nog die angst dat het weer kan gaan gebeuren waarbij je weet dat die hersenen zijn gaan overkoken door die combinatie van thema's die je waarschijnlijk boven het hoofd zijn gegroeid. Je wilt dan ook koste wat kost niet opnieuw met die thema's aan de slag, want voor je het weet raak je weer die controle kwijt en slaan je hersenen weer op tilt.

EERSTE OMGANG MET OVERVERHITTE HERSENEN: IJSBLOKJES
Je kunt je voorstellen dat het voor de omgeving nogal vreemd is om iemand te zien die zijn grip op zijn eigen gedachten even helemaal kwijt is en vol angst zit over dit gebrek aan controle met daarbij de angst dat het nogmaals kan gebeuren en dan spreken we niet eens over al die kenmerken van die toestand die geleid hebben tot het overkoken van de hersenen (waarbij waarschijnlijk thema's als schuld, schaamte en falen een cruciale rol spelen). Het is voor de betreffende persoon stress en paniek in het kwadraat en de omgeving wil graag helpen, maar hoe?

Gelukkig zijn er dan medicijnen die de oververhitte hersenen even kunnen laten afkoelen. Alsof er ijsblokjes op gelegd worden waardoor het allemaal wat minder heftig wordt. Een soort noodrem om die denderende angst en gedachtenchaos wat af te remmen. Het is waarschijnlijk een beetje te vergelijken met de situatie waarin iemand die hysterisch in paniek is een paar flinke meppen in het gezicht krijgt om tot bedaren te komen. De medicijnen slaan gedeelten van je hersenen knock-out waardoor je weer wat kalmer wordt. Erg effectief dus om oververhitte hersenen te kalmeren.

Wellicht is het ook te vergelijken met tandpijn. Je kunt dan namelijk ook pijnstillers slikken waardoor je de pijn niet of nauwelijks voelt. Als je krepeert van de pijn dan zijn die pijnstillers werkelijk een zegen.

HET VERVOLG
Hoewel deze ijsblokjes voor de oververhitte hersenen erg effectief en nuttig zijn in de eerste angstige fase is het de vraag in hoeverre het verstandig is om dit op de langere termijn te blijven volhouden. Momenteel loop je al snel het risico in onze samenleving om in een traject te komen waarin je allerlei gedachtensystemen krijgt aangereikt die een verklaring geven over wat er met je is gebeurd en wat je er verder aan moet doen.

Als je hersenen tijdelijk zijn overgekookt zit je in een zeer kwetsbare toestand waarbij je erg geschrokken bent van wat je is overkomen: je hersenen werkten niet meer zoals je dat gewend was waardoor je het contact met je eigen zelf even kwijt bent geraakt. Als de meest extreme fase voorbij is, danwel door de medicinale ijsblokjes dan wel door de hersenen uit zichzelf te laten afkoelen, ben je erg nieuwsgierig naar wat je is overkomen en gelukkig zijn er dan mensen die je vertellen hoe het in elkaar steekt. Je loopt dan een grote kans het volgende verhaal voorgeschoteld te krijgen:

Je hebt een psychotische episode gehad. Het kan zijn dat dit een eenmalige ervaring is geweest en dat het niet meer terugkeert. Het is echter ook mogelijk dat je kenmerken hebt van een ernstige, voor een deel genetisch-bepaalde chronische ziekte waar je de rest van je leven niet meer van af komt. Deze ernstige hersenziekte wordt schizofrenie genoemd en wordt veroorzaakt doordat je hersenen bepaalde stofjes niet meer op de juiste manier aanmaken. Gelukkig heeft de wetenschap allerlei medicijnen ontwikkeld die ervoor kunnen zorgen dat je niet opnieuw psychotisch wordt. Deze medicijnen moet je dan wel trouw blijven innemen om te voorkomen dat je opnieuw ernstig in de war raakt. Je hebt recht op een uitkering van de staat en misschien is het verstandig om begeleid te gaan wonen. Als je zorgt voor een goede dagstructuur en stress vermijdt dan kun je er toch nog wel oud mee worden.

EFFECTEN VAN DEZE ZIENSWIJZE
Zo kan het dus zomaar gebeuren dat je geconfronteerd wordt met hersenen die het even allemaal niet meer aankunnen waardoor je even compleet de weg kwijt raakt omdat je niet weet waar je het zoeken moet als je de link met jezelf en je hersenen kwijt bent. Dan kun je medicijnen krijgen die je weer rustig maken en vervolgens kun je in een wereld terecht komen die je probeert wijs te maken dat je hersenen niet op tilt geslagen zijn doordat je zo'n web aan moeilijke en onprettige gedachtens had ontwikkeld, maar dat ze op tilt zijn geslagen omdat je een ziekte hebt die ervoor zorgt dat je hersenen op tilt slaan.

Het gevaarlijke van deze uitermate populaire zienswijze is wel dat je kunt gaan geloven dat het niet zozeer jij bent die zichzelf in de soep heeft gedacht, maar dat je het slachtoffer bent van niet-goed functionerende hersenen. Dit is een zeer cruciaal verschil: in het eerste geval draag je zelf volledig de verantwoordelijkheid voor het in elkaar laten storten van je eigen gedachtenwereld, en in het tweede geval ben je alleen de dupe van niet goed werkende hersenen waar je zelf nauwelijks of geen invloed op kunt uitoefenen.

Het heeft natuurlijk vele voordelen om die slachtofferwerkelijkheid te accepteren: je hoeft je niet meer te verdiepen in al die achtergronden die ervoor gezorgd hebben dat je jezelf helemaal gek gedacht hebt. Je hebt een hersenziekte en voilá daarmee is de sok af, vooral als uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat het geen zin heeft om erover te praten: dat maakt het alleen maar erger.

VERSCHILLEN TUSSEN WESTERSE- EN NIET-WESTERSE LANDEN
Het zou mij niet verbazen dat een grote reden voor het chronische (langdurende) karakter van schizofrenie in westerse landen verbonden is aan deze slachtoffer-zienswijze. Doordat je overspoeld wordt met het idee dat je een hersenziekte hebt die - als je geen pillen slikt - ieder moment weer tot psychoses kan leiden, kom je terecht in een toestand waarin je altijd met een sluimerende angst leeft om te stoppen met medicijnen en bovendien dat je beter niet kunt gaan nadenken over de mogelijkheid dat je er zelf iets aan kunt veranderen door anders te leren denken, want dat heeft toch geen zin, net zoals het geen zin heeft om na te denken en te praten om van suikerziekte af te komen. Ik kan me geen voorstelling maken van een effectievere manier om iemand geestelijk te verlammen.

GEVAREN VAN STOPPEN MET GEBRUIK
Voor alle duidelijkheid ben ik geen voorstander om nu opeens massaal te stoppen met het gebruik van antipsychotica, en wel om meerdere redenen: ten eerste ben je bij langdurig gebruik van psychotica verslaafd geraakt: als je zou stoppen krijg je geheid te maken met afkickverschijnselen die waarschijnlijk zeer veel gelijkenis vertonen met de oorspronkelijke oververhitte hersenentoestand. Je kunt deze afkickverschijnselen interpreteren als: "Zie je wel als ik stop met medicijnen word ik meteen weer psychotisch. Ik ben echt ziek, ik moet medicijnen blijven nemen".

Als je toch door die afkickfase heen zou kunnen komen word je vervolgens geconfronteerd met al die angsten die in de loop der jaren hebt opgebouwd: omdat je zo diep bent gaan geloven in het idee van zieke hersenen ga je vanuit jezelf die angsten al oproepen door zelf psychoses te creëren omdat je er zo van overtuigd bent dat dat wel moet gebeuren. Dit kun je dan vervolgens ook weer interpreteren als een bewijs dat je echt een hersenziekte hebt.

Mocht je in staat zijn om je ook door deze zelf-opgeroepen-psychoses heen te worstelen dan kom je terecht in de toestand die je had voordat je hersenen voor het eerst overkookten, namelijk in de gedachtenrommel die je in de loop van je leven bij elkaar had gedacht. Je moet dan waarschijnlijk weer oog in oog komen met die gevoelens van falen, mislukken, schaamtes, schuld en angsten. Iets dat ook niet echt aantrekkelijk is en makkelijk weer kan leiden tot gedachtenchaos en opnieuw tot hersenen die het niet aankunnen om met dergelijke onprettige thema's om te gaan.

Als het je dan toch nog zou lukken om het gevoel van falen en mislukken, het niets waard zijn en dergelijke om te buigen naar 'ondanks alles ben ik het toch waard om te leven' dan krijg je de maatschappelijke druk er nog eens boven op. Je bent dan doordat je jaren geloofd hebt in die hersenziekte-interpretatie helemaal buiten de maatschappij gekomen, een maatschappij die ook niet echt lijkt te staan popelen op mensen die hersenziektes hebben (of hebben gehad) met daarbij de angst dat ze zo weer kunnen terugvallen in hun rare ziektebeeld.

Alsof dat nog allemaal niet genoeg is loop je ook nog het risico dat je je inkomen kwijt raakt als je niet langer de realiteit van een 'hersenziekte' accepteert, want als je niet ziek bent verdien je ook geen uitkering wat op zich ook weer tot veel onzekerheid, spanning en onduidelijkheid leidt wat weer kan leiden tot hersenen die weer worden gekgedacht. Dan heb ik het nog niet over die gevoelens van mislukt zijn en alleen-zijn waar je dan ook nog iets op moet verzinnen.

VOORLOPIGE CONCLUSIE
Als je dit zo allemaal ziet dan is het niet gek dat het huidige systeem zich kan blijven voortzetten. Er zijn zoveel redenen om het geloof in een ongeneeslijke hersenziekte als waarheid te accepteren dat het in ieder geval heel wat makkelijker is dan te spelen met een ander geloof, namelijk dat het mogelijk is om je hersenen gek te denken.

Als je het geloof in een ongeneeslijke hersenziekte verheft tot waarheid dan heeft dat het voordeel dat je verzorgd wordt en niet snel weer in een psychose terechtkomt als je je medicijnen maar blijft slikken en marginaal blijft leven en stress en drukte mijdt.

Als je kiest om te geloven in de mogelijkheid dat je zelf je eigen hersenen gek kunt denken dan ontstaat er de mogelijkheid om daar ook zelf weer verandering in te brengen, namelijk door op een of andere manier anders om te gaan met die gedachten die je tot waanzin drijven.

Het is wetenschappelijk een feit dat schizofrenie in niet-westerse landen veel vaker geen ongeneeslijke hersenziekte is. Wat zijn dan toch de factoren die ervoor zorgen dat het daar niet zo chronisch is als hier in het rijke westen? Wat denk je ervan? Stuur een mail naar Waterput

REFERENTIES

    El-Islam M.F. (1982). Rehabilitation of schizophrenics by the extended family. Acta Psychiatrica Scandinavica, 65: 112-119.
    Jablensky A, Sartorius N., Ernberg G., Anker M., Korten A., Cooper J.E., Day R., Bertelsen A. (1992). Schizophrenia: Manifestations, incidence and course in different cultures: A World Health Organization ten-country study. Psychological Medicine Monograph Supplement 20, Cambridge, Cambridge University Press.
    Leff J., Wig N.N., Ghosh A., Bedi H., Menon D.K., Kuipers L., Ernberg G., Day R., Sartorius N., Jablensky A. (1987). Influence of relatives’ expressed emotions on yhe course of schizophrenia in Chandigarh. British Journal of Psychiatry, 151: 166-173.
    Leff J., Sartorius N., Jablensky A., Korten A., Ernberg G. (1992). The International Pilot Study of Schizophrenia: Five-year follow-up findings. Psychological Medicine, 22: 131-145.
    León C.A. (1989). Clinical course and outcome of schizophrenia in Cali, Colombia: a ten-year follow-up study. Journal of Nervous and Mental Disease, 177: 593-606,
    Thara R., Henrietta M., Joseph A., Rajkumar S., Eaton W.W. (1994). Ten-year course of schizophrenia. The Madras longitudinal study. Acta Psychiatrica Scandinavica, 90: 329-336.